Testpagina tijdlijnen

Witte Jan (W.J.) Vaatstra (1881) woont op de Arnhemseweg nummer 72 met zijn vrouw die hij Moe noemt. Hij is directeur van het secretariaat van Ons Belang, de vereniging van onderofficieren van het Nederlandse leger. Hij begint op 22 augustus 1939 met zijn dagboek: ‘ ik [zal] trachten dagelijks notities te maken van wat op mij in deze oorlog de meeste indruk maakte’. Hij houdt dat 46 ‘cahiers’ (schriften) vol en eindigt in november 1949 ‘Met de wens voor een gelukkig, vredig leven voor mijn toekomstige lezers wordt dit dagboek thans besloten.’

Geurt Snabel (1929) woont met zijn ouders en zijn drie jaar oudere zus aan de Leusderweg 161, boven het meubelmagazijn van de familie. In 2015 vertelt Geurt over zijn belevenissen als kind in de oorlog.

Greetje Bouma (1930) woont met haar ouders en één jaar jongere zus Tinie in de Reigerstraat 26. Op 7 oktober 1944 begint de 14-jarige Greetje met haar dagboek; zij houdt het vol tot in juni 1945.

In Amersfoort zijn thans 12.000 Canadezen.

W.J. Vaatstra (64 jaar)

Foto: Borden op de Varkensmarkt wijzen naar Canadese legeronderdelen, onderkomens en clubs, ca juli 1945 (foto Leo Breijer / Archief Eemland).

Plattegrond van Amersfoort voor Canadese militairen, 1945.

Toen zijn we door de Breestraat naar de Markthal gegaan en daar was het zo druk. Daar zaten NSB’ers in en sommige kregen een kale kop. Ze werden binnen verhoord, en toen buiten door langs de mensen heen, naar het andere gebouw gebracht. Als er een naar buiten kwam, een gejoel en geschreeuw. De mensen die ze naar het andere gebouw brachten, gaven ze, voordat ze de deur ingingen een schop.

Greetje Bouma (15 jaar)

Foto:  Op 14 mei 1945 wordt een NSB’er naar de Markthal aan de Breestraat gebracht, begeleid door een lid van de Binnenlandse Strijdkrachten. (Fortgens / Archief Eemland)

‘Honderden kaalgeknipte koppen, gezichten met diepe, harde lijnen. Dat waren de kerels waarin de Duitschers niets hadden kunnen breken.’

Dat schrijft oorlogscorrespondent Tom van Beers, die samen met fotograaf Willem van de Poll op 7 mei 1945 Kamp Amersfoort binnenrijdt. Zij rijden mee met een kleine colonne voertuigen van een Britse verkenningseenheid van de 49th West Riding Infantry Division (Polar Bear), onderdeel van de 1st Canadian Army.
 
Foto: Gevangenen in Kamp Amersfoort verdringen zich om de eerste Britse pantserwagen. (Willem van de Poll – Anefo / Archief Eemland)

De Duitse troepen in Nederland hebben gecapituleerd.

We hoorden nog telkens schieten, in de stad en zo. Er kwamen er een paar uit de stad en die zeiden, dat de moffen en de ondergrondse aan het vechten ware. De ondergrondse heeft het verloren, er zijn nog enkele slachtoffers gevallen ook.

Greetje Bouma (15 jaar)
 
Foto 1: Elfriede Ingenkamp (17 jaar) (Yad Washem) gedood door verdwaalde Duitse kogels.
Foto 2: Frans van Opijnen (13 jaar) (familiebezit / Wichard Maassen) gedood door verdwaalde Duitse kogels.

Ik dank God dat aan de door u geleden ellende een einde komt.

Loes van Overeem (38 jaar)

Met het einde van de oorlog in zicht, dragen de Duitsers op 19 april 1945 Kamp Amersfoort over aan Loes van Overeem van het Rode Kruis. Als nieuwe kampcommandante spreekt Van Overeem de ruim 500 overgebleven gevangenen toe.

Foto: Loes van Overeem spreekt de gevangenen toe (fotograaf onbekend / particuliere collectie familie Kraaij en Nationaal Monument Kamp Amersfoort)

Toen zei juffr. Brouwer dat er 10 jongens uit het kamp waren doodgeschoten op de Appelweg, bij het kerkje. Ze liggen er nog. Ik mag er niet heen, wat ik trouwens ook niet zou willen want dat blijft je je hele leven bij.

Bep van den Born (14 jaar)

Foto 1: Bloemen en houten kruizen op de plek aan de Appelweg waar op 20 maart 1945 tien willekeurige gevangenen uit Kamp Amersfoort werden gefusilleerd, na 5 mei 1945. (Foto Fortgens / Archief Eemland)

Ondanks de met een dikke laag slijksneeuw bedekte wegen en een stijf grijze lucht, waaruit steeds door natte sneeuw valt, zijn er nog honderden, vermoedelijk wel duizenden, vrouwen en meisjes op stap om levensmiddelen. De gehele dag door, van ’s morgens heel vroeg, tot bijna 20 uur ’s avonds (aanvang spertijd) zien wij ze hier passeren, Zwoegende met fietsen en karren, of kleumende op open vrachtauto’s. ’t Is werkelijk een zielig gezicht; … een mengeling van proletariërs en welgestelden, uit Holland en Utrecht, ook Amersfoort.

W.J. Vaatstra (64 jaar)

Tekening: Tekenaar Willem Jan van Dam (1895-1964) heeft de hongerige mensen door Amersfoort zien trekken, richting Oost- en Noord-Nederland, achter de IJssel. (Museum Flehite)

Op de zolder van bakkerij Vonk aan de Langestraat heeft het verzet een illegale telefooncentrale aangelegd.

Overdag waren we met z’n vieren die het deden, mijn zus en twee vriendinnen. We hadden nachtdienst om de beurt. Soms was er de hele dag contact. Dan moesten wij berichten [van het Amersfoortse verzet] doorbellen naar Amsterdam of Zwolle. Amsterdam had weer contact met Engeland.

Nel Vonk (18 jaar)

Foto 1: Nel Vonk met haar zus en vriendin aan de telefooncentrale, na mei 1945 (Archief Eemland)

Foto 2: Illegale telefooncentrale uit bakkerij Vonk (Museum Flehite).

Bommenwerpers!!! Opeens kwamen er weer vliegtuigen over. Een geweldig geloei. We renden een huis binnen en ik keek achterom en zag een regen van zwarte dingen. Opeens een klap en het regende kalk en allerlei ander spul. Ons hele hoofd zat vol. Ik dacht dat die bommen in het Soesterkwartier gevallen waren. Toen ik buiten kwam zag ik dat de bom nog geen tien meter van ons af gevallen was toen we nog in dat huis zaten. Ik was erg benieuwd hoe het thuis was. En daarom zijn we maar naar huis gegaan ondanks alle luchtalarm, want er waren nog veel meer bommen gevallen. Ik schatte zo’n vijftien. Thuis was het vreselijk. Mama was al druk aan het ruimen, zag ik. Toen ik in huis kwam begonnen ze nog eens te schieten ook. Ik vond een scherf, die zo heet was, dat ik hem bijna niet vast kon houden. Toen het luchtalarm veilig was gegeven liepen alle mensen door de straat. Ik hoorde dat in de Paulus Buyslaan een huis getroffen is. De familie zit in de kelder begraven.

Bep van den Born (13 jaar)

Foto 1: Soesterweg 366 en naburige woningen na het bombardement van 13 oktober 1944. (fotograaf onbekend / Archief Eemland)

Foto 2: Op een foto van de Engelse Luchtmacht RAF uit maart 1945 staan alle plekken aangegeven waar bommen zijn gevallen (RAF / Archief Eemland)

Van de spoorwegstaking kan gezegd worden dat ze volkomen algemeen is. Alles ligt stil en de overwegen zijn onbewaakt.

W.J. Vaatstra (63 jaar)

…dat de spoorwegstaking de Wehrmachtsbewegingen ernstig belemmert, al wordt [door de Duitsgezinde kranten] ons steeds voorgehouden, dat niet de Duitsers, maar alleen onze voedselvoorziening door deze staking benadeeld wordt.

W.J. Vaatstra (63 jaar)

Foto: Penning ter herdenking van de algemene spoorwegstaking september 1944, uitgegeven aan de werknemers van de N.S., 1945. Penning is (particulier bezit)

Wij maken ons …in gereedheid om donderdag 15 april te vertrekken, voorlopig naar Amsterdam, en dan? Wij weten het niet. Wellicht verdreven naar een onbekend oord. Zullen wij nog terug komen. Wij weten het niet, zullen maar hopen van wel.

Jules Frank (57 jaar)

Amersfoort is nu ‘Jodenvrij’. Een maand later worden Jules Frank en zijn vrouw Flora bij aankomst in het vernietigingskamp Sobibor (Oost-Polen) direct vergast. 

Foto 1: Jules Frank, 1940 (Archief Eemland)
Foto 2: Theekopje, dat het buurmeisje van de Franks als herinnering kreeg bij hun vertrek (Museum Flehite)

Artikel 1: Een jood, die zich in het openbaar vertoont, moet een jodenster dragen.

(Bekendmaking … over de kenteekening van de Joden in Nederland, alle kranten)

Foto 1.: Fietje van Tijn (l) en haar vriendinnetjes Rodi Polak en Emy Neeter, mei 1942 (Museum Flehite).

Van ooggetuigen hoorde ik dat hier 27 dezer ong. 200 Russen (anderen spreken van Slovaakse communisten) per trein zijn aangekomen en lopende overgebracht naar het concentratiekamp bij Oud-Leusden. De aanblik was verschrikkelijk. Heel donkere typen, gehuld in lompen, barrevoets, verwaarloosd, vuil, sommigen meer dood dan levend, de een steunende op de schouders, of hangende aan de rug van anderen, sleepten zij zich voort en smeekten om water. Toen iemand met een emmer water kwam aandragen, werd deze door een duitse geleider op de troep uitgeworpen, waarna ze met de geweerkolven in rug en lendenen werden gestoten om hun voorwaarts te doen gaan.

(W.J.Vaatstra, 60 jaar)
 
In Kamp Amersfoort werden de 101 Oezbeekse soldaten ernstiger mishandeld dan andere gevangenen.  24 stierven aan honger en mishandeling, de overige 77 werden op 9 april 1942 gefusilleerd. Na de oorlog zijn zij herbegraven op het Sovjet Ereveld in Leusden.

Foto 1: De enige foto van twee onbekende Sovjet-krijgsgevangenen (Nationaal Monument Kamp Amersfoort).

Foto 2: Kadera Xatam, getekend door mede-gevangene Gerrit de Wilde, 15 december 1942 (Museum Flehite)

Eerste groep van in totaal meer dan 30 duizend gevangenen arriveert in het Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort, PDA of Kamp Amersfoort.

Foto: Wegwijzer naar Kamp Amersfoort, 1941-1945 (Nationaal Monument Kamp Amersfoort)

Op ‘verzoek’ van den NSB – provinciale Commissaris Müller hebben alle gemeenten in Utrecht bij de ingangen tot de gemeenten en kommen borden geplaatst met het opschrift: ‘Joden niet gewenst’. Alleen de stad Utrecht en Amersfoort hebben geweigerd er aan te voldoen.

(H.Blijdenstijn 58 jaar)

Foto: Op de gemeentegrens van Soest met Baarn, aan de Stadhouderslaan. (Fotograaf onbekend / Archief Eemland)

Overigens krijgen we…geregeld door welke bons voor een bepaalde komende periode geldig zijn voor  het kopen van onder distributie gestelde artikelen.

W.J. Vaatstra (60 jaar)
 
Foto 1: Distributiestamkaarten en –bonnen (Museum Flehite)
Foto 2: Kookboekjes om met beperkt beschikbare levensmiddelen te kunnen koken, 1940-1942 (particulier bezit)

De evacuatie vordert thans snel; treinen van geweldige lengte vertrekken snel na elkaar. De stad wordt angstwekkend stil. …….Hele wijken stonden in de rij met pak en zak te wachten op vrachtwagens naar ’t station voor de bagage. De buurman als een poldergast met een dubbele tijkzak over den schouder, practischer dan velen, die met disparate koffers en dozen sjouwden. Huisdieren mochten niet mee.

H. Blijdenstijn (57 jaar)
 
Foto 1 en 2: Algemene aanwijzingen voor een evacuatie, al in november 1939 verspreid (Museum Flehite)
Foto 3: Bord en armbanden voor een leider van een evacuatiegroep (Museum Flehite)

’s Morgens tussen 4 u en 4 ½ uur wekt mijn vrouw mij. Afweergeschut en mitrailleurs in alle delen van Amersfoort in volle actie. Door ’t raam van onze slaapkamer zien wij 10 vliegtuigen tegelijk in de lucht.

H. Blijdenstijn (57 jaar)

Foto: krant 10 mei 1940 (Archief Eemland)

De Algemene mobilisatie van het Nederlandse leger wordt afgekondigd. Dit geschiedt vlug en ordelijk. Het volk blijft kalm. De Mogendheden zijn nog steeds aan het onderhandelen, doch de hoop dat de vrede bewaard zal blijven vermindert. ‘k Heb een tijdje aan het station het aankomen der duizenden soldaten gadegeslagen. Alles ging geregeld, soldaten waren behoorlijk gekleed. ‘t Was of ze opkwamen voor herhalingsoefeningen. Invloed hierop had mogelijk wel, dat men eigenlijk nog niet geloofde aan een oorlog. Paarden en auto’s worden gevorderd.

W.J. Vaatstra (58 jaar)

Foto 1: Amersfoortse Courant –  Nederland mobiliseert
Foto 2: Ingang van Station Amersfoort op de eerste dag van de mobilisatie, 28 augustus 1939 (Wim Plasmeijer / Archief Eemland)