Tijdlijn

Wij maken ons …in gereedheid om donderdag 15 april te vertrekken, voorlopig naar Amsterdam, en dan? Wij weten het niet. Wellicht verdreven naar een onbekend oord. Zullen wij nog terug komen. Wij weten het niet, zullen maar hopen van wel.

Jules Frank (57 jaar)

Amersfoort is nu ‘Jodenvrij’. Een maand later worden Jules Frank en zijn vrouw Flora bij aankomst in het vernietigingskamp Sobibor (Oost-Polen) direct vergast. 

Foto 1: Jules Frank, 1940 (Archief Eemland)
Foto 2: Theekopje, dat het buurmeisje van de Franks als herinnering kreeg bij hun vertrek (Museum Flehite)

Van de spoorwegstaking kan gezegd worden dat ze volkomen algemeen is. Alles ligt stil en de overwegen zijn onbewaakt.

W.J. Vaatstra (63 jaar)

…dat de spoorwegstaking de Wehrmachtsbewegingen ernstig belemmert, al wordt [door de Duitsgezinde kranten] ons steeds voorgehouden, dat niet de Duitsers, maar alleen onze voedselvoorziening door deze staking benadeeld wordt.

W.J. Vaatstra (63 jaar)

Foto: Penning ter herdenking van de algemene spoorwegstaking september 1944, uitgegeven aan de werknemers van de N.S., 1945. Penning is (particulier bezit)

Bommenwerpers!!! Opeens kwamen er weer vliegtuigen over. Een geweldig geloei. We renden een huis binnen en ik keek achterom en zag een regen van zwarte dingen. Opeens een klap en het regende kalk en allerlei ander spul. Ons hele hoofd zat vol. Ik dacht dat die bommen in het Soesterkwartier gevallen waren. Toen ik buiten kwam zag ik dat de bom nog geen tien meter van ons af gevallen was toen we nog in dat huis zaten. Ik was erg benieuwd hoe het thuis was. En daarom zijn we maar naar huis gegaan ondanks alle luchtalarm, want er waren nog veel meer bommen gevallen. Ik schatte zo’n vijftien. Thuis was het vreselijk. Mama was al druk aan het ruimen, zag ik. Toen ik in huis kwam begonnen ze nog eens te schieten ook. Ik vond een scherf, die zo heet was, dat ik hem bijna niet vast kon houden. Toen het luchtalarm veilig was gegeven liepen alle mensen door de straat. Ik hoorde dat in de Paulus Buyslaan een huis getroffen is. De familie zit in de kelder begraven.

Bep van den Born (13 jaar)

Foto 1: Soesterweg 366 en naburige woningen na het bombardement van 13 oktober 1944. (fotograaf onbekend / Archief Eemland)

Foto 2: Op een foto van de Engelse Luchtmacht RAF uit maart 1945 staan alle plekken aangegeven waar bommen zijn gevallen (RAF / Archief Eemland)

Op de zolder van bakkerij Vonk aan de Langestraat heeft het verzet een illegale telefooncentrale aangelegd.

Overdag waren we met z’n vieren die het deden, mijn zus en twee vriendinnen. We hadden nachtdienst om de beurt. Soms was er de hele dag contact. Dan moesten wij berichten [van het Amersfoortse verzet] doorbellen naar Amsterdam of Zwolle. Amsterdam had weer contact met Engeland.

Nel Vonk (18 jaar)

Foto 1: Nel Vonk met haar zus en vriendin aan de telefooncentrale, na mei 1945 (Archief Eemland)

Foto 2: Illegale telefooncentrale uit bakkerij Vonk (Museum Flehite).

Ondanks de met een dikke laag slijksneeuw bedekte wegen en een stijf grijze lucht, waaruit steeds door natte sneeuw valt, zijn er nog honderden, vermoedelijk wel duizenden, vrouwen en meisjes op stap om levensmiddelen. De gehele dag door, van ’s morgens heel vroeg, tot bijna 20 uur ’s avonds (aanvang spertijd) zien wij ze hier passeren, Zwoegende met fietsen en karren, of kleumende op open vrachtauto’s. ’t Is werkelijk een zielig gezicht; … een mengeling van proletariërs en welgestelden, uit Holland en Utrecht, ook Amersfoort.

W.J. Vaatstra (64 jaar)

Tekening: Tekenaar Willem Jan van Dam (1895-1964) heeft de hongerige mensen door Amersfoort zien trekken, richting Oost- en Noord-Nederland, achter de IJssel. (Museum Flehite)

Toen zei juffr. Brouwer dat er 10 jongens uit het kamp waren doodgeschoten op de Appelweg, bij het kerkje. Ze liggen er nog. Ik mag er niet heen, wat ik trouwens ook niet zou willen want dat blijft je je hele leven bij.

Bep van den Born (14 jaar)

Foto 1: Bloemen en houten kruizen op de plek aan de Appelweg waar op 20 maart 1945 tien willekeurige gevangenen uit Kamp Amersfoort werden gefusilleerd, na 5 mei 1945. (Foto Fortgens / Archief Eemland)

Ik dank God dat aan de door u geleden ellende een einde komt.

Loes van Overeem (38 jaar)

Met het einde van de oorlog in zicht, dragen de Duitsers op 19 april 1945 Kamp Amersfoort over aan Loes van Overeem van het Rode Kruis. Als nieuwe kampcommandante spreekt Van Overeem de ruim 500 overgebleven gevangenen toe.

Foto: Loes van Overeem spreekt de gevangenen toe (fotograaf onbekend / particuliere collectie familie Kraaij en Nationaal Monument Kamp Amersfoort)